Мақала Forbes Kazakhstan басылымында 2025 ж. 30 шілдеде жарияланған.
Маусым айының соңында Халықаралық қаржы корпорациясы (IFC) жетекші микроқаржы ұйымдарының бірі Азиялық Несие Қорымен (АНҚ) стратегиялық серіктестік орнатып, $5 миллион көлемінде несие беретінін жариялады. Бұл қаражат қордың негізгі қызметін қолдауға, атап айтқанда, Қазақстанның шалғай аймақтарындағы шағын кәсіпорындарды несиелендіруге жұмсалады. Бұл ынтымақтастықтың маңыздылығын, компанияның соңғы жылдардағы жетістіктерін және болашаққа арналған жоспарларын АНҚ Басқарма төрайымы Жанна Жакупова мен АНҚ Бақылау кеңесінің тәуелсіз мүшесі Талғат Салихов талқылап, әңгімеледі.
Жанна Болатханқызы, IFC-пен серіктестіктің маңыздылығы неде және бұл қаражат нақты қайда жұмсалатын болады?
IFC — бұл дүниежүзілік банктің құрамына кіретін халықаралық қаржы корпорациясы. Олармен ынтымақтастық біздің компания үшін қаржылық жағынан да, беделі жағынан да өте маңызды.
Бұл серіктестік екі ұйымның да инклюзивті қаржыландыруды ілгерілетуге және Қазақстандағы ауылдық және аз қамтылған қауымдастықтардағы тұрақты экономикалық өсуге жәрдемдесуге деген ортақ міндеттемесін көрсетеді.
Біз бірінші рет IFC-мен байланысымызды он жыл бұрын, олар біздің несиелік қызметіміздің әлеуметтік бағытына қызығушылық танытқан кезде бастадық. Шамамен бес жыл бұрын біз компаниядағы корпоративтік басқаруды нығайту бойынша IFC жобасына қатыстық. Бірте-бірте олардан қаржы алатын жағдайға жеттік. Бұл қаражат шағын бизнесті, шағын кәсіпкерлікті және ауылдағы үй шаруашылықтарын қолдауға бағытталады.
IFC серіктестік үшін компанияларды қалай таңдайды? Қандай критерийлер бойынша?
Жанна Жакупова: IFC тиісті тексеруге, тәуекелдерді басқаруға және компанияның бизнес үлгісін талдауға өте қатаң көзқарасқа ие. Компания корпоративтік басқару сапасы, ESG, операциялық тиімділік және қаржылық тұрақтылық бойынша жоғары талаптарға сай болуы керек. Қаржылық көрсеткіштерге қойылатын талаптардан басқа, IFC-де компанияның даму стратегиясына қойылатын талаптары бар. Бұл ретте оларға біздің миссиямыз ұнайды және бұл миссиямызды растай аламыз: Қазақстанның шалғай аймақтарындағы ауылдық үй шаруашылықтары мен шағын кәсіпорындарды дамыту, қолдау көрсету. Олар да біздің кәсіпкер әйелдерге көрсеткен қолдауымызға тәнті. Бұл олардың облысымыздағы миссиясы мен қызмет бағытымен сәйкес келеді.
Талғат Салихов: Айта кету керек, IFC, EBRD, ADB сияқты халықаралық даму институттары, әдетте, кепілсіз қаржыландыруды ұсынады, яғни олар серіктестің бизнес үлгісі мен стратегиясына сенеді. Негізінде бұл brand recognition – компанияда тамаша корпоративтік басқару, өте тұрақты бизнес үлгісі, тұрақты қаржылық жағдай және тамаша перспективалар бар екендігі туралы нарыққа берілген сигнал. IFC миссиясы халықтың әл-ауқатын жақсарту болып табылады, бұл AНҚ миссиясымен сәйкес келеді. Бүгінде Қазақстанда 200-ден астам микроқаржы ұйымдары жұмыс істейді, бірақ АНҚ сияқты компаниялардың саны бесеуден аспайды. Бұл өңірлердегі микробизнесті қолдау және дамыту үшін тек коммерциялық, іскерлік мақсаттарға несие беретін компаниялар. Бұл жаңа айфондар немесе теледидар сатып алуға арналған тұтынушылық несиелер емес. Бұл негізінен қарыз қаражатына қол жеткізуде айтарлықтай шектеулері бар ауыл тұрғындарына арналған мақсатты қолдау. Микроқаржыландырудың бұл тәсілінің негізін салған Мухаммад Юнус 2006 жылы Нобель бейбітшілік сыйлығын алды.
Бүгін сіздің компанияңызда істер қалай жүріп жатыр? 2024 жыл мен 2025 жылдың бірінші жартыжылдығын қандай қаржылық көрсеткіштермен аяқтадыңыздар?
Жанна Жакупова: Біздің өсу қарқынымыз айтарлықтай жоғары, несие портфелі соңғы үш жылда жылына шамамен 40%-ға өсіп отыр. Оның үстіне, біз мақсатты аудиториямызды анық білетіндіктен және ауылдық жерлерде оған қалай жетуге болатынын білетіндіктен, портфель сапасы нарықтағы орташа деңгейден жоғары болып қала береді. 2024 жылы өткен кезеңмен салыстырғанда активтер 22%-ға өсіп, 40,53 млрд теңгені құрады, несие портфелі 43%-ға, 37,1 млрд теңгеге дейін, таза пайда 37%-ға, 1,5 млрд теңгеге дейін өсті. Айта кету керек, несие беру кезінде АНҚ шамадан тыс қарыздық жүктемені болдырмау үшін ең жақсы микроқаржы тәжірибесін және қаржы нарығын реттеушінің талаптарын ұстанады. Кәсіпорынға түскен барлық несиелік өтінімдер қарыз алушының төлем қабілеттілігі бойынша жан-жақты талдаудан өтеді. Алаяқтық әрекеттермен күресу мақсатында АНҚ кеңселерінде қарыз алушылардың несиелік келісімдерге қол қоюы жүзеге асырылады. Компанияның ауылдық филиалдар желісі кең, бұл ауыл тұрғындары үшін қолайлы. Ағымдағы жылдың басынан бері өткен бес айда 2025 жылдың 31 мамырындағы жағдай бойынша активтер 15%-ға өсіп, 46,5 млрд теңгені құрады, несие портфелі 11%-ға өсіп, 41,6 млрд теңгені құрады, бес айдағы таза пайда 485 млн теңгені құрады.
Бүгінгі күні компанияның қаржылық тұрақтылығы қандай, оның тұрақтылығы мен сенімділігінің негізгі критерийлері қандай?
Талғат Салихов: AНҚ өте жоғары портфель сапасына ие, NPL деңгейі 5%-дан төмен. Бұған бірнеше факторлардың үйлесімі арқылы қол жеткізіледі. Біріншісі – бірегей бизнес моделі: АНҚ өңірлердегі, негізінен ауылдық жерлердегі микрокәсіпкерлерге кредиттер береді. Жобалардың бұл сегменті орта және ірі бизнеске қарағанда жоғары маржиналдылықпен сипатталады. Екіншісі – ауыл менталитеті. Шағын елді мекендерде бәрі бірін-бірі таниды, несиені төлей алмау реніш туғызады. Адамдар сөзінде тұруға және ақшаны уақытында қайтаруға тырысады. Үшіншісі – жеке қатынастар. Кредиттік менеджерлер көп жағдайларда клиенттерді жеке таниды, және бұл тәртіпке ықпал етеді. Төртінші —портфельдің жоғары әртараптандырылуы. Қазіргі уақытта АНҚ-ның 50 мыңға жуық клиенті бар, портфельдің жалпы көлемі 50 млрд теңгені құрайды — бұл үлкен тұрақты база. АНҚ Қазақстандағы МҚҰ нарығында клиенттер саны бойынша екінші орында.
Жанна Жакупова: Несие портфелінің жоғары сапасы бірнеше басқа факторлармен анықталады: несиенің шағын сомасы (бүгінде несиенің орташа сомасы шамамен 800 мың теңге), клиенттің төлем қабілеттілігін кәсіби бағалау және кепілгер – жеке тұлғалардың болуы.
Талғат Салихов: Ауылдық аймақтар негізінен экономикалық икемді және экономикалық күйзелістерге төзімді екенін қосқым келеді. Бұл, айталық, орта және ірі бизнеске қарағанда, автономды кеңістік.
Жанна Болатханқызы, өткен жылдың қараша айында жылдық 21 пайызбен 2 миллиард теңге сомасына облигациялардың алғашқы шығарылымы шығарылды. Бұл орналастыру қаншалықты сәтті болды?
Орналастыру сәтті өтті деп ойлаймыз. Бүгінгі таңда жоспарланған 2 млрд теңгенің 1,7 млрд теңгеден астамы орналастырылды. Инвесторлардың барлығы дерлік жеке тұлғалар. Андеррайтер BCC Invest компаниясы болды, негізгі брокерлер Teniz Capital Investment Banking және Standart Investment Company болды. Бізге бағалы қағаздарды шығаруға көмектескен барлық брокерлерге алғыс айтамыз.
Талғат Салихов: Бізде қызмет салыстырмалы түрде баяу басталды, бірақ біз неге екенін түсіндік — нарық компаниямен әлі таныс емес еді, ал өткен жылдың соңында валюта бағамының күрт өзгеруі өз түзетулерін жасады. Алайда, содан кейін біз жеке инвесторлар тарапынан бағалы қағаздарымызға сұраныстың айтарлықтай жоғары екенін байқадық. Несиелік рейтингтің жоқтығынан бізде әлі институционалдық инвесторларға қол жеткізу мүмкіндігі жоқ.
Біз әдейі кредиттік рейтингті әзірге қабылдамаймыз, өйткені біз бизнес үлгісіне және қаржылық тұрақтылыққа сенімдіміз. Бірақ, әрине, оны алу жоспарлары бар.
Облигацияларды шығарудың себебі неде?
Талғат Салихов: Басты себеп – қаржыландыру көздерін әртараптандыру. АНҚ ресурстарды 15 еуропалық қордан (Impact Funds) нарықта облигациялар шығарған кездегіден төмен мөлшерлемемен алады.
Шындығында, қазір қаржыландырудың шұғыл қажеттілігі жоқ, бірақ біз алдын ала капиталға қолжетімділікті кеңейткіміз келеді – қаржы институты үшін бұл ақшаның бағасынан маңыздырақ. АНҚ қазіргі портфелі шамамен $100 долларды құрайды. Күтілетін өсім 30% ескерсек, келесі жылы қосымша $25-30 доллар, одан кейін $40-45 доллар, ал бір жылдан кейін шамамен $70 доллар қажет болады. Біз бұған дайын болуымыз керек және қаржыландырудың қолжетімділігін алдын ала қамтамасыз етуіміз керек.
Бұл жалпы сомасы 6 млрд теңге болатын облигациялық бағдарлама бойынша бірінші шығарылым болды. Қалған сомаға бағалы қағаздарды орналастырасыз ба?
Жанна Жакупова: Иә, тамыз айының басында Қазақстан қор биржасында жалпы сомасы 2 млрд теңгеге, 1,5 жыл мерзімге, нарықтық бағам бойынша облигациялардың екінші шығарылымын орналастыруды жоспарлап отырмыз. Жаңа шығарылым аясында тартылған қаржы да портфельді өсіруге және несиелеуді кеңейтуге бағытталады.
Алдағы екі-үш жылда, бес жылда компанияның дамуы бойынша қандай жоспарларыңыз бар? Қызмет пен инвестицияның стратегиялық бағыттары қандай? Сіздің өнімдеріңіз бойынша шарттар өзгерді ме?
Жанна Жакупова:
Бізде үлкен өршіл мақсат тұр – бизнес-процестерді одан әрі цифрландыру. Бұл ретте біз клиенттермен жеке қарым-қатынастар үлкен рөл атқаратын біздің компанияның бизнес үлгісінің бірегейлігін ескеруіміз керек.
Яғни, біз тұтынушыларға қызмет көрсетуді онлайн түрде толығымен тасымалдай алмаймыз. Олар үшін кеңсеге келу, адамдармен кездесу, барлығын жеке талқылау маңызды. Несие мамандарына арналған мобильді қосымша әзірледік. Клиенттер үшін ол қазіргі уақытта жұмыс істейді және басымдық емес. Сондай-ақ біз өтінімдерді өңдеу жылдамдығын және процестердің тиімділігін арттыруға мүмкіндік беретін жаңа, архитектуралық тұрғыдан жетілдірілген автоматтандырылған банк жүйесіне (АБЖ) көшу бойынша жұмыс істеп жатырмыз. Өнімдердегі өзгерістерге келетін болсақ, несиенің максималды мөлшерлемесі 42%-дан 37,8%-ға дейін төмендеді, яғни олар клиенттер үшін қолжетімді болды. Бұл ретте біз ешқандай қосымша комиссия алмаймыз. Цифрландыру ауылдық жерлердегі қатысуымызды одан әрі кеңейтуге және жұмыс тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді деп сенеміз. Сондықтан, пайыздық мөлшерлеме төмендесе де, біз ішкі резервтеріміз бен портфель сапасының арқасында тиімді компания болып қала береміз.
Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі берген микроқаржылық қызметті жүргізуге 04.03.2021 жылғы № 02.21.0008.М лицензиясы.